تجزیه و تحلیل نقشی جمله واره در فارسی: نقش جمله واره در تصویر واقعیت

این پایان نامه پژوهشی نظری با استفاده از پیکره زبانی است و هدف از انجام آن تجزیه و تحلیل نقشی (funtional) جمله واره (clause) در زبان فارسی، بر مبنای توصیف نقش گرایانه هالیدی (1985) می باشد. چارچوب نظری این پژوهش را اصولی تشکیل می دهد که هالیدی در فصل پنجم کتاب خود، درآمدی بر دستور نقش گرا، (an introduction to functional grammar) (1985) با عنوان نقش جمله واره در تصویر واقعیت (clause as representional) معرفی می کند. در این فصل، فرآیند (process) به عنوان عنصر اصلی تشکیل دهنده جمله واره معرفی می گردد و فرآیندهای زبان انگلیسی به سه دسته فرعی تقسیم می شوند. در کاربرد این نظریه برای توصیف نقشی جمله واره در زبان فارسی، به منظور هماهنگی الگوری ارائه شده با این زبان، تغییراتی در آن داده شد و با توجه به پیکره زبانی و براساس آنچه که رشیدی (1992) در مورد زبان دری، یکی از گویشهای شرقی زبان فارسی، انجام داده است ، فرآیندهای موجود در جمله واره های فارسی به شش گروه اصلی تقسیم گردید که عبارتند از: فرآیندهای کنشی (material)، ذهنی (mental)، گفتاری (verbal)، تشخیصی (identifying)، اسنادی (attributive) و تکوینی یا وجودی (existential) گونه زبانی مورد بررسی در این پژوهش ، زبان فارسی رسمی نوشتاری افراد تحصیل کرده است که برای تهیه آن همه کتابهای درس فارسی در نظام آموزش پیش از دانشگاه ایران بررسی شد و سپس از هر کتاب پنج متن درسی از متون درسی از متون نثر فارسی که پس از انقلاب مشروطیت نگارش یافته اند، بطور تصادفی برگزیده شد. سپس متنهای برگزیده، به جمله و جمله واره های تشکیل دهنده آنها تجزیه گردید و تعداد 961 جمله و جمله واره ساده و مرکب بدست آمده به عنوان پیکره زبانی لازم برای این پژوهش به کار گرفته شد. جمله واره های بدست آمده در دو سطح ساختاری (structural) و نقشی (functional) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در سطح ساختاری روابط دستوری بین اجزای جمله از قبیل فاعل (subject)، مفعول (object)، متمم (complement) و ... و در سطح نقشی پس از تعیین نوع فرآیند هر جمله واره، روابط نقشی اجزای جمله مانند کنش گر (actor)، کنش پذیر (goal)، احساسگر (senser) و .. تعیین گردید. آنگاه بس آمد انواع جمله واره ها با توجه به نوع فرآیند به کار رفته در آن ها بدست آمد و حاصل تجزیه و تحلیل انجام شده بر روی پیکره زبانی در جدول های مختلفی نمایش داده شد. این پژوهش ضمن نشان دادن اختلافهای ساختاری انگلیسی و فارسی، همسانی آنها را از جنبه های نقشی باز می نماید و نتیجه می گیرد که چگونه گویشوران زبانهای مختلف صرف نظر از ساختارهای ویژه هر زبان، اصولی کلی و جهانی را در انتقال معنی و بیان تجربه ها و احساسات و تفسیر خود از واقعیتهای جهان به کار می برند.